پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی - پژوهشکده فلسفه و کلام/عقل‌گرایی و نص‌گرایی ابن‌حزم اندلسی (رویکردی انتقادی)

عقل‌گرایی و نص‌گرایی ابن‌حزم اندلسی (رویکردی انتقادی) صفری، وحید؛ عقل‌گرایی و نص‌گرایی ابن‌حزم اندلسی (رویکردی انتقادی)؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده فلسفه و کلام؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تابستان 1392، 248 ص رقعی.

متفکران و متکلمان مسلمان در مواجهه با مسائل کلامی، رویکردهای متفاوتی داشته‌اند که یکی از عوامل پیدایش مکتب‌های کلامی را در همین رویکردها باید جستجو کرد. یکی از مسائل مورد توجه آنان، تبیین چگونگی رابطه عقل و دین است. در این مسئله سه رویکرد بوده است: افراط در عقل‌گرایی، افراط در نص‌گرایی، سازگار نشان‌دادن میان عقل و دین/ نص. متکلمان شیعه با الهام از روایات اهل بیت:در اندیشه‌های کلامی خود رویکرد جدیدی را در پیش گرفتند که همان جمع میان عقل و وحی است. شمار اندکی از متکلمان اهل سنت نیز در صدد بیان سازگاری عقل و وحی برآمده‌اند. ابن‌حزم در شمار همین گروه از عالمان سنی است. وی که از اندیشه‌وران متقدم (قرن پنجم) است، از مهم‌ترین و اثرگذارترین متفکران اهل سنت است که تأثیرگذاری‌اش هنوز ادامه دارد. با اینکه درباره وی کتاب‌ها و مقالات فراوانی نوشته شده، اندیشة او از منظر عقل‌گرایی و نص‌گرایی بررسی نگردیده که به همین دلیل، نویسندة کتاب حاضر اقدام به پژوهش در این زمینه کرده است.
نویسنده با شیوه تحلیلی ـ انتقادی،‌رویکرد عقل‌گرایانه و نص‌گرایانه ابن‌حزم را بررسی کرده است. وی، برای این منظور از سه کتاب ابن‌حزم بیش از سایر آثارش بهره برده که عبارت‌اند از: الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، التقریب لحد المنطق، و الأحکام فی اصول الأحکام. به اعتقاد نویسنده، ابن‌حزم در این سه کتاب به موضوع مورد بحث بیش از سایر آثارش پرداخته است. نویسنده برای بیان مقصود گاه به جعل اصطلاحاتی روی آورده است و متعقد است این اصطلاحات نخستین بار است که به کار رفته‌اند.
مؤلف در کتاب حاضر به چهار سؤال اصلی درباره ابن‌حزم پرداخته و تلاش کرده است در خلال مباحث خود پاسخ‌هایی در خور به این سؤالات بدهد. این سؤالات عبارت‌اند از:
1. عقل‌گرایی ابن‌حزم چگونه قابل تقریر است؟
2. منظور از نص‌گرایی او چیست؟
3. آیا عقل‌گرایی و نص‌گرایی او به صورت منسجم ترکیب شده‌اند؟
4. آیا بر اندیشه‌های وی در موضوعات بالا انتقادی وارد است؟
در باور مؤلف، اندیشه عقل‌گرایانه ابن‌حزم اندلسی از دو مبنای معرفت‌شناسانه تشکیل شده: یکی لزوم بدیهی و حسی‌بودن معارف، یا منتهی‌شدن این معارف از طریق برهان به بدیهیات و امور حسی؛ مبنای دوم عدم وجود تعارض در افکار و اندیشه‌ها.
بنا بر گزارش مؤلف از جنبه نص‌گرایانه اندیشه ابن‌حزم، نص چنان برای او پراهمیت است که غیرپای‌بندان به نص را جاهل، غافل و بددین می‌شمارد و مقصود او از نص، همان کلمات و الفاظ به‌کاررفته در قرآن و احادیث نبوی است. به عقیده ابن‌حزم ظاهر/ نص فقط در صورتی می‌تواند تأویل گردد که نص دیگر یا اجماع یا ضرورت حس یا ضرورت عقل، برخلاف آن حکم کند.
نویسنده نص‌گرایی و عقل‌گرایی ابن‌حزم را از جهات مختلف بررسی کرده و انتقاداتی بر آن وارد ساخته است.


امتیاز دهی

بيشتر

پربازدید‌ترین مطالب

مطالب مرتبط

پربازدید‌ترین مطالب

نشست علمی «علوم شناختی دین CSR و کمک به اصلاح باورهای دینی

مطالب مرتبط

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می باشد.