به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی(تبلیغ نیوز)، نخستین کرسی ترویجی در ذیل همایش «مهدویت و انتظار در اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی» با موضوع «مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار از منظر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی» برگزار شد.
در ابتدای این نشست علمی، حجت الاسلام والمسلمین مهدی فصیحی رامندی «دبیر علمی کرسی» اظهار کرد: ورود آیت الله العظمی صافی گلپایگانی به حوزه تحقیق در موضوع مهدویت جالب توجه است و تألیف 20 اثر درباره مهدویت نشان از اهمیت این موضوع دارد. عِرق و عُلقه ولایی اجازه نداد ایشان این مباحث را مطرح و دنبال نکند. آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) در مهدویت جریان‌ساز بود و کتاب هایی همچون «منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر»، «وابستگی جهان به امام زمان(عج)» را به رشته تحریر درآورد و برنده کتاب سال ولایت هم شد. این اهتمام اهمیت مهدویت و کار در این عرصه را نشان می دهد.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین محمود ملکی‌راد به عنوان ارائه‌دهنده بحث، اظهار کرد: آیت الله صافی از پرکارترین مهدوی‌پژوهان در عصر حاضر است و آثار متعددی را در این باره نگاشته که کتاب «منتخب الاثر» ایشان درخشش ویژه ای در این میان دارد.
این کارشناس مهدویت درباره مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار از منظر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، تصریح کرد: بحث معرفت شناسی بحثی نوپدید است شاید در آثار عالمان گذشته کمتر به آن پرداخته شده است. از همین رو استخراج و استنباط مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار از مجموعه آثار آیت الله العظمی صافی کار دشواری می باشد. در ایام نگارش این مقاله تلاش زیادی داشتم و بسیاری از آثار ایشان را بررسی کردم تا این بحث به سامان برسد.
وی ادامه داد: بحث از امکان معرفت از مباحث مهم در تاریخ علمی_ اندیشه ای بشر بوده است. برخی از افراد که شاید اهل علم و اندیشه هم باشند، معتقد بودند معرفت امری دست یافتنی نیست. اما غیر از سوفیسط ها بقیه اندیشمندان معتقدند دستیابی به معرفت امکان دارد.
حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد تأکید کرد: واژه معرفت که معادل فارسی آن شناخت است به معنای علم و آگاهی و اطلاع آمده و معرفت شناسی بر این اساس علمی است که درباره معرفت های انسان و ارزشیابی و صدق و کذب آن بحث می کند؛ معرفت شناسی هم ناظر به علم و شناخت علم و هم ناظر به معرفت های بشری است و موضوعات متنوعی را در بر می گیرد.
 وی گفت: اصولاً یک حوزه دانشی به عنوان حقیقت وجودی از دو حیث مورد مطالعه قرار می گیرد؛ یکی وجود شناختی و  هستی شناسی علم و معرفت و دوم از جهت واقع‌نمایی علم، یعنی می تواند از واقع حکایت کند یا خیر. معرفت شناسی علمی است که هم از اصل وجود علم و هستی آن و هم جنبه مطابقت آن با واقع بحث می کند. از این منظر باید دید آموزه مهدویت و انتظار به عنوان یک مسئله و موضوع دارای چه مبانی معرفت شناختی است.
این کارشناس مهدویت در ادامه بیان کرد: آیت الله صافی گلپایگانی معتقد است آموزه مهدویت قابل شناخت است و بر این واقعیت تاکید دارد که وقتی عقل امکان چیزی را پذیرفت، اثبات آن اگرچه از راه افراد موثق باشد، امری عقلایی است.
مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار از منظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)
حجت الاسلام والمسلمین ملکی راد با اشاره به مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار، گفت: برای تبیین مبانی معرفت شناسی مهدویت به سه مبنا می توان تمسک نمود که مبانی معرفت‌شناختی فطری آموزه مهدویت یکی از آن هاست. بر همین اساس باید دید که آیا برای باور به منجی موعود (مهدویت) می‌توان دلیل فطری اقامه نمود و به مبانی فطری آن اشاره داشت. همچنین باید به این پرسش پاسخ داد که این باور از چه مبانی فطری برخوردار است. در پاسخ به این پرسش مهم‌ترین اموری که بیان‌گر مبانی فطری این باور است شامل نجات خواهی و باور به منجی موعود و عدالت‌خواهی و ظلم ستیزی و باور به منجی موعود می باشد. آیت الله العظمی صافی در برخی بیانات می فرمود: مهدویت با فطرت و با سنن عالم خلقت موافقت دارد؛ یعنی این محتوا و این هدف و پایان و عاقبت، مطلوب هر فطرت و خواسته وجدان هر انسان است (منجی گرایی بین الادیانی و جهانی است).
وی در ادامه گفت: عدالت‌خواهی یکی دیگر از خواست‌های فطری و طبیعی بشر است. بر طبق این خواست بشر به دنبال گسترش عدالت در جامعه است. تا به امروز به این خواست جامه عمل پوشانده نشده است. بنابراین بشریت منتظر روزی است تا با آمدن منجی به این خواست فطری پاسخ داده شود. در راستای عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی و حمایت از ستم‌دیدگان و مظلومان، یکی دیگر از خواست‌های عمومی و فطری بشریت است که از عمق ذات آدمی بر می‌خیزد. اين امر باعث شده همواره بین جبهه حق و باطل نزاع و درگیری وجود داشته باشد.
این کارشناس مهدویت بیان داشت: «عدالت خواهی و ظلم ستیزی» دیگر مبنای معرفت شناختی مهدویت و انتظار است. بشر تاکنون به عدل لازم نرسیده، پس در آینده تاریخ لازم است این ویژگی فطری بشری را محقق کند. آیت الله العظمی صافی در موارد متعدد در این باره تصریح داشته است.
وی افزود: «حق طلبی و گرایش به حق» دیگر ویژگی‌ای است که هنوز در جامعه بشر پیاده نشده و این ویژگی فطری نیز باید پاسخی در پایان تاریخ بیابد. آیت الله العظمی صافی می فرمود: پیروزی حق بر باطل و غلبه جنود الله بر جنود شیطان و خلافت مؤمنان و شایستگان مطلوب فطری و خواسته وجدان همه انسان هاست.
کمال گرایی و باور به منجی
حجت الاسلام والمسلمین ملکی راد گرایش به کمال و حرکت در راه تكامل فكرى و اخلاقى و معنوى را یکی دیگر از خواست‌های فطری‏ انسان ها دانست و گفت: بر این اساس هر فردی با مراجعه به وجدان و درون خود در می‌یابد که به فضیلت و کمال گرایش دارد و آن‌ را دوست دارد و هرکسی که دارای کمال و فضیلتی باشد را مورد توجه خویش قرار می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) نیز این مطلب را مورد تأکید خویش قرار داده و بشارت به ظهور منجی موعود را رسالت همه پیامبران الهی و ادیان آسمانی برشمرده است. به‌گونه‌ای که تمام ادیان آسمانی به پیروان خود، عصر درخشان و دوران پر خیر و برکتی را نوید داده‌اند که به یمن ظهور شخص بزرگ در زمین همه نگرانی‌ها و دلهره‌ها و هراس‌ها از بین خواهند رفت و بانگ توحید و یکتاپرستی در همه جا به‌ صدا در خواهد آمد. دلیل نقلی و قرآنی نیز با تأیید این امر فطری و با تأکید بر آن، وراثت و خلافت صالحان بر زمین را نوید داده است.
حق طلبی و باور به منجی موعود
این پژوهشگر حوزوی گرایش به حق و حق خواهی و حرکت در مسیر حق را یکی دیگر از خواست‌های فطری انسان دانست و گفت: شاهد بر آن، این است‌ که همه مردم با هر دین و آئینی به حق گرایش داشته و آن ‌را دوست می‌دارند. حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) با تأکید بر این مطلب می فرماید « بر طبق این خواست فطری در مقابله اهل حقّ با اهل باطل، غلبه نهايى بايد با اهل حقّ باشد و به ‌طور كامل اهل حق مشمول نصرت الهى خواهند شد». در این خصوص آياتى از قرآن کریم دلالت دارند مبنی بر اينكه حقّ پايدار و باقى است و باطل از ميان رفتنى است. علاوه بر آن بر اساس این خواست فطری با نابودی مستکبران و طاغوتیان اهل حق خلافت در زمین را بر عهده خواهند گرفت و وارثان زمین می شوند.
امیدواری و باور به منجی موعود
این کارشناس مهدویت «امیدواری و باور به منجی» را دیگر مبنای معرفت شناختی مهدویت و انتظار معرفی کرد و گفت: امید و آرزو یکی از ویژگی‌های فطری انسان‌ها است که بر پایه آینده‌نگری استوار است. اعتقاد به مهدویت و یقین به ظهور امام مهدی(ع) موجب می‌شود تا بشریت به آینده امیدوار شود و از طریق آن به آرزوهای خویش دست یابد. بنابراین اعتقاد به مهدویت پاسخی در خور به روح امید و آرزومندی انسان برای زندگی آینده و در مسیر کمال او است.
وی گفت: از منظر آیت الله صافی گلپایگانی(ره) نور اميد همواره درون جان بشر را روشن نگه می‌دارد و او را در برابر حوادث ناگوار پايدار مى‌سازد و از گردنه ها و فرازونشيب‌هاى گوناگون گذرانده، گام‌به‌گام در مراحل ترقّى و تكامل سير مى‌دهد. در نتیجه اگر اميد نباشد، بشریت هيچ قدمى را بر نخواهد داشت و هيچ رنج و زحمتى را متحمّل نمى‌گردد و به حلّ اين ‌همه مشكلات و باز كردن اين ‌همه گره‌ها و كشف خواص مادّه موفّق نخواهد شد. هرچه هست از كشاورزى، توليد، صنعت، هنر، علم و مظاهر گوناگون و نتايج روزافزون فعّاليت و تلاش بشر، از بركت نور اميد بوده ‌كه خواست خدا و سنّت الهى اين نور را هميشه در باطن وجود انسان روشن داشته است. اين نور در مواقعى كه تاريكى‌ها وجود فرد يا جامعه را فرا مى‌گيرد و امواج ابتلا آنها را احاطه مى‌نمايد و موانع موفّقيّتها مانند كوهها بر سر راه خودنمايى مى‌كنند، ناگهان با يك درخشش پرتوافكن شده، او را از شكست روحى نجات مى‌بخشد و همّت‌‌ها را بيدار، عزم‌ها را استوار، مشت‌ها را محكم و تصميم‌ها را قاطع مى‌سازد.
آزادی‌خواهی و باور به منجی موعود
حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد تأکید کرد: «آزادی خواهی و باور به منجی موعود(عج)» نیز از مبانی معرفت شناختی مهدویت و انتظار است بر طبق این خواست از طرفی تا به امروز انسان‌ها نتوانسته‌اند به آزادی فطری کامل دست یابند و خواسته و ناخواسته موانع بسیاری بر سر راه آن ایجاد می‌شود و از طرفی دیگر هر خواست فطری که خداوند از سر حکمت خویش در انسان قرار داده عبث و بیهوده نیست و به ‌یقین روزی خواهد رسید تا بشریت به این خواسته فطری خود دست یابد و زمینه‌های اجرایی آن به‌طور کامل در زندگی انسان فراهم آید. برای پاسخ به این خواست فطری ایده ظهور منجی موعود در ادیان مطرح شده است.
وی ادامه داد: آیت الله العظمی صافی در این باره می فرماید "همه مردم با اعتماد تمام و قلبی سرشار از نشاط منتظر کسی هستند که ابرهای تیره ظلم و فساد را برطرف و در عالم برادری و آزادی را برقرار کند".
فطرت مساوات خواهی نژادی
حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد تأکید کرد: یکی دیگر از خواست‌های فطری بشریت مساوات نژادی است. بر پایه این خواسته انسان‌ها در اصل خلقت مشترکند و از این جهت هیچ‌یک بر دیگری امتیازی ندارد. آن‌چه تاکنون در جامعه انسانی ارزش بوده و برخی از مکاتب بر آن تأکید دارند، امتیاز و ترجیح برخی از نژادها بر برخی دیگر است. مانند برتری نژاد سفید بر سیاه و این رویه بر خلاف این خواست فطری بشریت است. این خواسته نیز در عصر ظهور و در سایه حکومت عدل جهانی مهدی موعود(ع) به منصه ظهور و بروز خواهد رسید. زیرا حکومت آن‌ حضرت بر پایه عدل و داد استوار خواهد بود و پایه و اساس نظام مهدوی بر پایه آن استوار می گردد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: حضرت آیت‌الله صافی‌گلپایگانی(ره) با یادآوری این مطلب، عصر ظهور را تجلی کامل نظام امامت می‌داند که مساوات اسلامی در آن ظهور و بروز پیدا خواهد نمود. «نظام امامت و مساوات اسلامی ‌در زمان ظهور حضرت صاحب‌الزمان(ع) توسط آن حضرت در روى كره زمين و بين تمام ملل و اقوام و نژادها و مرد و زن و كوچك و بزرگ استقرار می‌يابد و ظهور آن حضرت، كه ظهور مطلق و تمام عيار اسلام است، ظهور مساوات جهانى اسلام نيز خواهد بود. عقيده به حكومت مهدى(ع) يعنى عقيده به مساوات و برابرى انسانى و اسلامى.
مبانی معرفت‌شناختی عقلی آموزه مهدویت
این پژوهشگر حوزوی در ادامه به مبانی عقلی مهدویت و انتظار اشاره و بیان کرد: از دیدگاه عقل به چند مبنا همچون محال بودن قسر دائم یا قسر اکثری از راه ظلم و ستم، محال بودن قسر دائم یا قسر اکثری از راه استخدام شهوات نسبت به عقل و همچنین فلسفه تاريخ و هدف‌مندی آن‏ در پرتو ظهور منجی موعود اشاره نمود.
محال بودن قسر دائم یا قسر اکثری از راه ظلم و ستم
حجت الاسلام والمسلمین ملکی راد بیان داشت: در طول تاریخ تا به امروز نوع بشریت با ظلم و ستم دست و پنجه نرم نموده و تحت ظلم و ستم ظالمان و ستم‌گران به ‌سر برده است. از طرفی بر اساس دلیل عقلی یعنی محال بودن قسر دائمی و یا اکثری، قسر انسانیت در تمام عمر یا در اکثریت عمرش در تحت ظلم و ستم، محال خواهد بود. بنابراین بر طبق حکم عقل روزگاری باید فرا برسد که انحای مختلف و چهره‌های گوناگون ظلم و ستم از جامعه بشری رخت بر بندد و روزگار عدل و داد از راه برسد و آن روزگاری است که انسانیت و ارزش‌های والای انسانی و کرامت‌های اخلاقی حاکمیت یافته و آن عصر طلایی ظهور منجی موعود و حکومت جهانی امام مهدی(ع) است. زیرا خط سير اين عالم و  جامعه بشرى به ‌گونه‌ای ترسیم شده است‌که دادگستر عالم و رهبر حكومت عدل جهانى باید قیام کند و جهان را از ظلم و ستم ظالمان و ستمگران نجات دهد.
وی افزود: آیت الله العظمی صافی(ره) می فرمود: تا دادگستر بزرگ قیام نکرده است بشر باید منتظر ظهور باشد و بداند جهان محل ظلم اهریمنان نیست و سرانجام همه تباهی ها و نگرانی ها به امنیت و آسایش مبدل شده و مفسدان ریشه‌کَن می شوند. همه چشم به راه و منتظر هستند. این یعنی اگر قرار باشد عقلی که خدا به عنوان ودیعه به انسان داده همواره منکوب شهوات باشد عقلاً محال است. پس زمانی باید باشد که چنین چیزی محقق شود. از ویژگی های عصر ظهور کمال عقول است.
محال بودن قسر دائم یا قسر اکثری از راه استخدام شهوات نسبت به عقل
حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد تأکید کرد: بر این اساس فرماندهی و مديريت وجود انسان و تدبير امور مختلف او بايد به ‌دست عقل باشد تا بتواند سهم هر يك از قواي وجود انسان را بدون افراط و تفريط در اختيار او قرار دهد و این حالت ذاتی و طبیعی وجود انسان است.
وی گفت: از طرفی تا به امروز عقل نتوانسته در جایگاه اصلی خود بنشیند و به کار واقعی خود که تدبیر و فرماندهی وجود انسان است به ‌طور کامل بپردازد؛ زیرا همواره در خدمت شهوات و قوای نفسانی بوده، از مسیر طبیعی خود منحرف شده است و این در واقع بر خلاف اقتضای طبیعی عقل در وجود انسان می‌باشد. از طرف دیگر قسر دائم و یا اکثری عقلاً محال است. پس باید روزی فرا برسد تا عقل بشر از اسارت و بردگی قوای نفسانی نجات یابد و رسالت خویش را به نحو اتم و اکمل به انجام رساند. وعده فرا رسیدن چنین روزی در اسلام در آموزه مهدویت متبلور شده است. یعنی با آمدن امام مهدی علیه السلام و ظهور ایشان طوق بردگی و اسارت از گردن عقل برگرفته می‌شود و به مجد و عظمت واقعی می‌رسد و در جایگاه واقعی خود قرار می گیرد.
این کارشناس حوزه مهدویت قیام و انقلاب را از منظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) اقدام عملی حضرت مهدی(ع) برای برچیدن بساط هرگونه جهل و خودسری دانست و خاطرنشان کرد: با قیام و انقلاب حضرت مهدی علیه السلام بساط هرگونه جهل و نادانی و خودسری از جامعه بشری برچیده می‌شود و با تشکیل حکومت عدل جهاني، علم و دانش، عدالت‌گستري، حقّ‌پروري و برادري بر جامعه بشری حکم‌فرما خواهد شد.
فلسفه تاريخ و هدف‌مندی آن‏ در پرتو ظهور منجی موعود
حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد یکی دیگر از دلایل عقلی بر آموزه منجی موعود (مهدویت) معنا داشتن تاریخ در سایه اعتقاد به منجی آخرالزمان عنوان کرد و بیان داشت: بر این اساس تاریخ با همه سرگذشتی که تا کنون داشته، نهایتاً باید به کمالی برسد و در نقطه ای سعادت انسان را تأمین کند که همان عصر ظهور است.
وی گفت: با توجه به این تلقی از تاریخ، از منظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) «خلاصه و حقيقت مهدويت این است ‌که جوامع مختلف به ‌سوی جامعه واحد در سیر و حرکت هستند که در آن جامعه سعادت عمومى، امنيّت و رفاه، تعاون و همكارى، همبستگى همگانى، حكومت حقّ و عدل جهانى استقرار می‌یابد و با پیروزی حقّ بر باطل و جنود «الله» بر جنود «شيطان» مستکبران نابود می‌شوند و مستضعفان به پیروزی می‌رسند و با رهبری یک انسان الهی مؤمنان و شايستگان به خلافت می‌رسند. اين محتوا و اين هدف و اين پايان و عاقبت، مطلوب هر فطرت و خواسته وجدان هر انسان است.
مبانی معرفت‌شناختی اجتماعی آموزه مهدویت
این مهدویت پژوه شناخت اجتماعی آموزه مهدویت و انتظار در کنار شاخت فطری و عقلی را یکی دیگر از راههای اثبات وجود منجی موعود دانست و گفت: از این رو لازم است مبانی معرفت شناختی اجتماعی نیز مورد بررسی قرار داده شود.
قانون سير تكاملى جوامع
حجت الاسلام والمسلمین ملکی راد گفت: يكى از دلايل اجتماعی منجی‌گرایی، قانونی است که در جوامع انسانی ساری و جاری است. بر اساس آن جوامع به سمت کمال و ترقی حرکت می‌کنند. البته این قانون از ذات و فطرت انسان نشأت گرفته و جامعه را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و معمولاً به ‌صورت یک قانون اجتماعی در می‌آید. بر طبق این قانون پیشرفت و ترقی در حوزه های مختلف زندگی، هرگز موجب نمی‌شود جامعه درجا بزند و به وضع موجود خود قانع شود. بلکه همواره در صدد است تا به سطوح بالاتر برسد. این سیر همچنان ادامه دارد و مردم را به تلاش و كوشش بیشتر وا می‌دارد.
وی افزود: بر طبق این اصل حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) معتقد است «بر حسب بشارت قرآن و روايا، جهان به ‌سوي دوران ظهور حجّت الهي و حکومت عدل جهاني در حرکت است».
شكست و ناكامى مکاتب و ایدئولوژی‌ها و نظام‏هاى سياسى‏ مدعی سعادت برای بشر
کارشناس حوزه مهدویت همچنین اشاره کرد: با توجه به اینکه منجی‌گرایی و امید به آینده درخشان، ریشه در سرشت و ذات انسان دارد، بنابراین در طول تاریخ حیات بشر، مکاتب و ایدئولوژی‌ها و نظام‌های سیاسی بسیاری با ادعای فراهم آوردن آزادی برای بشریت و برطرف نمودن ظلم و ستم از جامعه و ایجاد عدالت و ساختن مدینه فاضله خواسته‌اند از این روحیه مردم استفاده کنند.
وی با اشاره به بیانی از آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره) در این مورد گفت: مرحوم حضرت آیت الله صافی گلپایگانی معتقد بود «حوادث و وقايعي که پيش مي‌آيد، ناکامي‌هايي که نصيب بشر مي‌شود، ظلم و ستم‌ها و‌ جنايت‌هايي که بروز مي‌کند، جاهليّتي که به‌سوي فراگيري پيش مي‌رود و نظام‌ها و حکومت‌هاي فاسد که بر بشر مسلط مي‌شود، همه آن روز موعود را نويد مي‌دهند».
در ادامه این کرسی ترویجی حجج اسلام والمسلمین حسین الهی نژاد و مجید ابوالقاسم زاده به نقد مباحث مطرح شده از سوی حجت الاسلام والمسلمین ملکی‌راد و ارائه پیشنهاداتی برای اعمال در مقاله نهایی پرداختند.